«Αυτούς τους γυρισμούς δεν μπορείς να τους αποφύγεις. Στα συκοφαντημένα ως αθώα αυτά χρόνια, ενώ ήσαν πάντα τα πιο σκληρά...»
Ομολογεί ο Θανάσης Βαλτινός στο τελευταίο μυθιστόρημά του "Ανάπλους", στο οποίο με το μυθοπλαστικό εύρημα μιας προσωπικής συνέντευξης εκμαιεύονται οι θύμισες και τα βιώματα των παιδικών και εφηβικών του χρόνων. Σε χρόνια δύσκολα. Πόλεμος, Κατοχή, Εμφύλιος. Για τον τόπο που μεγάλωσε – Λακωνία και Αρκαδία- και μακελεύτηκε στα χρόνια εκείνα, για τους ανθρώπους της γενιάς του που ανδρώθηκαν με το θάνατο δίπλα τους, για την Ελλάδα ολόκληρη που ακόμα τη στοιχειώνουν οι μνήμες της καταραμένης εποχής. Και φυσικά για τον ίδιο, που έμελλε να γίνει συγγραφέας και να αναλάβει το χρέος να αποτυπώσει όλη την εικόνα που πέρασε μπροστά στα ίδια του τα μάτια.
«Η λογοτεχνία είναι χρησμός». Δικά του λόγια. Χωρίς πρόθεση να καταδικάσει ή να δικαιώσει κανέναν. Κυρίως για να ξορκίσει ό,τι απευκταίο και απειλητικό.
Της Αγγελικής Βουλουμάνου (http://www.bookbar.gr)
Στα παλιότερα έργα του Βαλτινού Η κάθοδος των εννιά και Ορθοκωστά, η Κατοχή και ο Εμφύλιος αφορούν τον περίγυρό του. Στον Ανάπλου αφορούν τον ίδιο, γιατί είναι το σκηνικό μέσα στο οποίο μεγαλώνει. Ένας πρωταγωνιστής που η μοίρα τον έβαλε εκεί, άθελά του. «Τελικά τι θα έλεγες τώρα για εκείνη την εποχή;». «Τίποτα». «Έγιναν τόσα πράγματα». «Αποφασισμένα από άλλους. Εμείς ήμασταν εκτός παιδιάς. Θα μας σημαδέψουν –αλλά δε μας αφορούσαν».
Συνάντηση με την Ιστορία ως πρωταγωνιστής
Ο Βαλτινός στα περισσότερα σημαντικά έργα του συναντιέται με την Ιστορία για να δείξει, ως παρατηρητής, πώς αυτή καθορίζει νομοτελειακά τους ανθρώπους. Πιστεύει βαθιά πως η λογοτεχνία έχει τη δυνατότητα να απαλλάξει από πάθη, τραύματα και αγκυλώσεις του παρελθόντος. Στο αφήγημά του Ο τελευταίος Βαρλάμης, το κείμενο που διάβασε και κατά την υποδοχή του στην Ακαδημία Αθηνών, βάζει την ηρωίδα του να σημειώνει: «Η ζωή είναι αφεαυτής μια αφήγηση. Η ιστορία είναι η δευτερογενής αφήγηση της πρώτης. Όταν τα γεγονότα χάσουν τον ασπαίροντα χαρακτήρα τους και ωχριάσουν οριστικά, αναγκαστικά θα εμπιστευτούμε τη λογοτεχνία.»
Έτσι, στον Ανάπλου, το πιο ώριμο και συμπαγές έργο του, καταθέτει τον ίδιο του τον εαυτό, επινοώντας μια αποκαλυπτική συνέντευξη και εκ βαθέων εξομολόγηση στην επί διδακτορίας ερευνήτρια Κρύστα Στρατήγη. Δεν είναι η ζωή του Βαλτινού που διαβάζουμε στον Ανάπλου. Είναι η βία του πολέμου, η αγριότητα της εμφύλιας σύγκρουσης, οι στερήσεις, ο φόβος, αλλά και η ανεμελιά των παιδικών χρόνων, τα τρυφερά συναισθήματα που γεννούν οικεία πρόσωπα, τα βασικά ανθρώπινα ένστικτα, η φυσική πορεία του ανθρώπου που δεν αναστέλλεται ούτε από το πιο αδυσώπητο περιβάλλον.
Κορυφαίο δείγμα λογοτεχνικού είδους
Η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Είναι ένας διακεκριμμένος συγγραφέας, καταξιωμένος ανάμεσα στις τάξεις της Ακαδημίας Αθηνών, πνευματικός άνθρωπος με βαρύνουσα άποψη, ένας σύγχρονος λόγιος. Η αξία της γραφής του ωστόσο πηγάζει αμιγώς από τη συνέπειά του απέναντι στην τέχνη που υπηρετεί. Ό,τι έχει γράψει ως τώρα αποτελεί κορυφαίο δείγμα λογοτεχνικού είδους. Ο πειραματισμός του με διαφορετικά εκφραστικά μέσα, η αυστηρή αναμέτρηση με τις λέξεις και η μεστότητα της αφήγησης είναι αυτά που κάνουν τα έργα του απολαυστικά και ασύγκριτα μεγαλειώδη. Τολμηρός χαρακτηρισμός, μα δεν είναι μεγαλειώδες ένα έργο που σε ωθεί να το ξαναδιαβάσεις και όταν το κάνεις, ανακαλύπτεις μια νέα του όψη εξίσου ωραία και ενδιαφέρουσα με την αρχική;
Το γυναικείο σύμπαν στο έργο του Βαλτινού
Ο Ανάπλους αποπνέει και την ευαισθησία του Βαλτινού. Αυτή την ευαισθησία που ο ίδιος συνειδητοποιεί να έχει από παιδί «σε απόλυτη αναντιστοιχία με τις κρατούσες συνθήκες, σταθερή πηγή δυστυχίας». Πώς να μην είναι πηγή δυστυχίας η στέρηση, οι κακουχίες, ο θάνατος ή η καταπιεσμένη λίμπιντο ενός εφήβου; Πώς αμύνεσαι σ’ αυτή τη δυστυχία; Οι γυναίκες, αυτά τα θαυμαστά για τον Βαλτινό πλάσματα, είναι το αντίδοτο. Τις τοποθετεί σ’ ένα σύμπαν ξεχωριστό, δικό τους, το οποίο ο ίδιος προσεγγίζει με λατρευτική διάθεση, σχεδόν κατανυκτικά. Η μάνα που σηκώνει φευγαλέα τις μεταξωτές κάλτσες της σ’ ένα αλησμόνητο στιγμιότυπο, η θεία Σταυρούλα με τις 800 λέξεις της, η τρυφερή θεία Φωτεινή, η περιποιητική γιαγιά Μάρθα, η συμμαθήτρια Πιπίνα που στο πέρασμά της αφήνει στοχαστική σιωπή, η Πόπη του φαρμακείου στο Γύθειο, η γλυκιά Χρύσα, η Ζαΐρα η μικρή εταίρα, η Ρω-Ρω με τις πολλές λογοτεχνικές μεταμφιέσεις, η Γερμανίδα Ingeborg και βέβαια η ευφυής Κρύστα Στρατήγη με τη λαμπερή επιδερμίδα και τα καθαρά μάτια.
Alter ego του συγγραφέα στον μυθιστορηματικό διάλογο μαζί του, που μας αφήνει με την ίδια «δυστυχία» μετά τον αναπάντεχο θάνατό της σε τροχαίο πριν προλάβει να υποστηρίξει τη διατριβή της. Η ζωή κι ο θάνατος πάντα ζευγάρι.
«Η λογοτεχνία είναι χρησμός». Δικά του λόγια. Χωρίς πρόθεση να καταδικάσει ή να δικαιώσει κανέναν. Κυρίως για να ξορκίσει ό,τι απευκταίο και απειλητικό.
Της Αγγελικής Βουλουμάνου (http://www.bookbar.gr)
Στα παλιότερα έργα του Βαλτινού Η κάθοδος των εννιά και Ορθοκωστά, η Κατοχή και ο Εμφύλιος αφορούν τον περίγυρό του. Στον Ανάπλου αφορούν τον ίδιο, γιατί είναι το σκηνικό μέσα στο οποίο μεγαλώνει. Ένας πρωταγωνιστής που η μοίρα τον έβαλε εκεί, άθελά του. «Τελικά τι θα έλεγες τώρα για εκείνη την εποχή;». «Τίποτα». «Έγιναν τόσα πράγματα». «Αποφασισμένα από άλλους. Εμείς ήμασταν εκτός παιδιάς. Θα μας σημαδέψουν –αλλά δε μας αφορούσαν».
Συνάντηση με την Ιστορία ως πρωταγωνιστής
Ο Βαλτινός στα περισσότερα σημαντικά έργα του συναντιέται με την Ιστορία για να δείξει, ως παρατηρητής, πώς αυτή καθορίζει νομοτελειακά τους ανθρώπους. Πιστεύει βαθιά πως η λογοτεχνία έχει τη δυνατότητα να απαλλάξει από πάθη, τραύματα και αγκυλώσεις του παρελθόντος. Στο αφήγημά του Ο τελευταίος Βαρλάμης, το κείμενο που διάβασε και κατά την υποδοχή του στην Ακαδημία Αθηνών, βάζει την ηρωίδα του να σημειώνει: «Η ζωή είναι αφεαυτής μια αφήγηση. Η ιστορία είναι η δευτερογενής αφήγηση της πρώτης. Όταν τα γεγονότα χάσουν τον ασπαίροντα χαρακτήρα τους και ωχριάσουν οριστικά, αναγκαστικά θα εμπιστευτούμε τη λογοτεχνία.»
Έτσι, στον Ανάπλου, το πιο ώριμο και συμπαγές έργο του, καταθέτει τον ίδιο του τον εαυτό, επινοώντας μια αποκαλυπτική συνέντευξη και εκ βαθέων εξομολόγηση στην επί διδακτορίας ερευνήτρια Κρύστα Στρατήγη. Δεν είναι η ζωή του Βαλτινού που διαβάζουμε στον Ανάπλου. Είναι η βία του πολέμου, η αγριότητα της εμφύλιας σύγκρουσης, οι στερήσεις, ο φόβος, αλλά και η ανεμελιά των παιδικών χρόνων, τα τρυφερά συναισθήματα που γεννούν οικεία πρόσωπα, τα βασικά ανθρώπινα ένστικτα, η φυσική πορεία του ανθρώπου που δεν αναστέλλεται ούτε από το πιο αδυσώπητο περιβάλλον.
Η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Είναι ένας διακεκριμμένος συγγραφέας, καταξιωμένος ανάμεσα στις τάξεις της Ακαδημίας Αθηνών, πνευματικός άνθρωπος με βαρύνουσα άποψη, ένας σύγχρονος λόγιος. Η αξία της γραφής του ωστόσο πηγάζει αμιγώς από τη συνέπειά του απέναντι στην τέχνη που υπηρετεί. Ό,τι έχει γράψει ως τώρα αποτελεί κορυφαίο δείγμα λογοτεχνικού είδους. Ο πειραματισμός του με διαφορετικά εκφραστικά μέσα, η αυστηρή αναμέτρηση με τις λέξεις και η μεστότητα της αφήγησης είναι αυτά που κάνουν τα έργα του απολαυστικά και ασύγκριτα μεγαλειώδη. Τολμηρός χαρακτηρισμός, μα δεν είναι μεγαλειώδες ένα έργο που σε ωθεί να το ξαναδιαβάσεις και όταν το κάνεις, ανακαλύπτεις μια νέα του όψη εξίσου ωραία και ενδιαφέρουσα με την αρχική;
Το γυναικείο σύμπαν στο έργο του Βαλτινού
Ο Ανάπλους αποπνέει και την ευαισθησία του Βαλτινού. Αυτή την ευαισθησία που ο ίδιος συνειδητοποιεί να έχει από παιδί «σε απόλυτη αναντιστοιχία με τις κρατούσες συνθήκες, σταθερή πηγή δυστυχίας». Πώς να μην είναι πηγή δυστυχίας η στέρηση, οι κακουχίες, ο θάνατος ή η καταπιεσμένη λίμπιντο ενός εφήβου; Πώς αμύνεσαι σ’ αυτή τη δυστυχία; Οι γυναίκες, αυτά τα θαυμαστά για τον Βαλτινό πλάσματα, είναι το αντίδοτο. Τις τοποθετεί σ’ ένα σύμπαν ξεχωριστό, δικό τους, το οποίο ο ίδιος προσεγγίζει με λατρευτική διάθεση, σχεδόν κατανυκτικά. Η μάνα που σηκώνει φευγαλέα τις μεταξωτές κάλτσες της σ’ ένα αλησμόνητο στιγμιότυπο, η θεία Σταυρούλα με τις 800 λέξεις της, η τρυφερή θεία Φωτεινή, η περιποιητική γιαγιά Μάρθα, η συμμαθήτρια Πιπίνα που στο πέρασμά της αφήνει στοχαστική σιωπή, η Πόπη του φαρμακείου στο Γύθειο, η γλυκιά Χρύσα, η Ζαΐρα η μικρή εταίρα, η Ρω-Ρω με τις πολλές λογοτεχνικές μεταμφιέσεις, η Γερμανίδα Ingeborg και βέβαια η ευφυής Κρύστα Στρατήγη με τη λαμπερή επιδερμίδα και τα καθαρά μάτια.
Alter ego του συγγραφέα στον μυθιστορηματικό διάλογο μαζί του, που μας αφήνει με την ίδια «δυστυχία» μετά τον αναπάντεχο θάνατό της σε τροχαίο πριν προλάβει να υποστηρίξει τη διατριβή της. Η ζωή κι ο θάνατος πάντα ζευγάρι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου