Φωνές από το παρελθόν

  'Ενας αιώνας κοντεύει να συμπληρωθεί από την εποχή που η Γαλάτεια Καζαντζάκη δημοσίευε, ως Πετρούλα Ψηλορείτη, στο αλεξανδρινό περιοδικό «Νέα Ζωή» την νουβέλα της «Αρρωστη πολιτεία» (1914). Ενα «ρομάντζο» όπως το χαρακτήριζε η ίδια, όπου για πρώτη φορά αναδεικνυόταν στη λογοτεχνία μας το θέμα της λέπρας και η ζωή των χανσενικών στο «ξεμοναχεμένο νησάκι» της Σπιναλόγκας.

Και να που σήμερα, ενώ κυοφορείται το «Νησί», το πιο φιλόδοξο σίριαλ της επόμενης σεζόν βασισμένο στο ομώνυμο μπεστ-σέλερ της Βικτόρια Χίσλοπ, η νεανική αυτή νουβέλα της Καζαντζάκη ανασύρεται από τη λήθη και φωτίζεται διεξοδικά από τη φιλόλογο Κέλη Δασκαλά, ενταγμένη στη σειρά «Πεζογραφικές επισημάνσεις» των «Ελληνικών Γραμμάτων» που διευθύνει η συγγραφέας και πανεπιστημιακός Αγγέλα Καστρινάκη. 

  Στην ίδια σειρά φιλοξενείται και το παρθενικό μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη, «Λεμονοδάσος», όπως ακριβώς είδε το φως το 1930 -χωρίς τις δημοτικιστικές εξάρσεις της κατοπινής, αναθεωρημένης απ' τον συγγραφέα, έκδοσής του- επίσης συνοδευμένο από ένα εκτενές επίμετρο, με την υπογραφή της ίδιας της Καστρινάκη. Εδώ, έχουμε την εξιστόρηση του ερωτικού πάθους ανάμεσα σ' έναν άρτι αφιχθέντα από το Παρίσι αρχιτέκτονα, τον Παύλο, και μια άβγαλτη σεξουαλικά αλλά περήφανη κοπέλα από τον Πόρο, την Βίργκω, που ενώ αγαπιούνται δεν παύουν να παιδεύουν ο ένας τον άλλο. Μια ερωτική ιστορία χωρίς τυπικό αίσιο τέλος, δοσμένη «με χάρη, δροσιά και μυστικιστική σοβαρότητα» ταυτόχρονα, που παραδίδεται τώρα σε μια νέα γενιά αγνωστών, μ' όλα τ' απαιτούμενα «κλειδιά» για την ανάδειξη των συμβολικών της νοημάτων.

  Υπάρχουν κι άλλες φωνές από το παρελθόν που, με ανάλογο τρόπο, διεκδικούν την προσοχή μας. Η σειρά «Επί τα ίχνη» του «Πατάκη», για παράδειγμα, που διευθύνει ο καθηγητής Γ. Παπακώστας, ήδη εμπλουτίστηκε με το άγνωστο, μακροσκελές διήγημα του Παύλου Νιρβάνα «Το αγριολούλουδο» (1922). Ο Βάσιας Τσοκόπουλος, επιμελητής των Απάντων του Δημοσθένη Βουτυρά, ανέσυρε πρόσφατα από την δεξαμενή του πρώτου αριστερού μοντερνιστή έλληνα διηγηματογράφου, ένα μπουκέτο ιστοριών που παραπέμπουν στη λογοτεχνία του τρόμου και του φανταστικού (βλ. «Το καράβι του θανάτου», εκδ. «Τόπος»). Ενώ κι η Χριστίνα Ντουνιά, μόλις παρέδωσε φιλολογικά σχολιασμένο στην «Αγρα» ένα ακόμη έργο του τόσο παρεξηγημένου στην εποχή του Πέτρου Πικρού: το μυθιστόρημα «Τουμπεκί», τελευταίο μέρος της τριλογίας του «Χαμένα κορμιά».

Φρέσκος φρέσκος από το τυπογραφείο, όμως, εμφανίζεται και ο «Μάγκας» της Πηνελόπης Δέλτα (1935), σε νέα έκδοση της «Εστίας», συμπληρωμένη με χρονολόγιο του Αλ. Π. Ζάννα και με επίμετρο του πεζογράφου και πανεπιστημιακού Βασίλη Πεσμαζόγλου: ένα μυθιστόρημα γραμμένο σε «παλιομοδίτικη δημοτική», με «έντονη διδακτική- ηθικοπλαστική διάσταση» και με άφθονες αναφορές στ' ανδραγαθήματα της Επανάστασης του '21 και του Μακεδονικού Αγώνα, όπου ρόλο αφηγητή κρατά ο σκανταλιάρης σκύλος μιας εύπορης οικογένειας από την ελληνική παροικία της Αλεξάνδρειας.

  Ο «Κέδρος» απ' την πλευρά του, σχεδόν εννιά δεκαετίες από την πρώτη τους δημοσίευση στην Αλεξάνδρεια, φέρνει στην επικαιρότητα τρία ξεχασμένα διηγήματα του ποιητή Κώστα Βάρναλη, σε μια έκδοση επιμελημένη από τον Βασίλη Αλεξίου και την Αικατερίνη Μακρυνικόλα: τον «Λαό των Μουσόνων» (μια σκοτεινή αλληγορία γύρω από την γέννηση του κράτους και την πάλη των τάξεων, που δίνει και τον τίτλο του τόμου), την «Ιστορία του Αγίου Παχουμίου» (μια γλαφυρή διακωμώδηση της θρησκοληψίας) και τις «Φυλακές» (ένα καυστικό σχόλιο για το κυνήγι του εύκολου πλουτισμού).

Τρία ρεαλιστικά όσο και προφητικά κείμενα, καρποί όλα τους της σθεναρής κριτικής στάσης του Βάρναλη απέναντι στην κατεστημένη εξουσία, που αντέχουν ακόμα, πόσω μάλλον σε περιόδους κρίσης, πολιτικής φαυλότητας και εκμαυλισμού των συνειδήσεων, όπως η σημερινή.

(Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο της  Σταυρούλας Παπασταύρου ΕΔΩ).