Πόσο ζει μια λέξη;

Ο ΕΓΓΟΝΟΣ του Φρόιντ, σε ηλικία ενάμισι έτους, έπαιζε μ' ένα καρούλι τυλιγμένο με σπάγκο. Το πέταγε απ' το κρεβάτι του σ' ένα μέρος που δεν μπορούσε να το δει, κι όταν το τραβούσε πίσω και το έβλεπε ξανά, αναφωνούσε μ' ενθουσιασμό «da» («εκεί»). Οπως θα εξηγούσε αργότερα ο παππούς του, το παιδί είχε μετατρέψει σε παιχνίδι τις συχνές απουσίες της μάνας του, εφευρίσκοντας έναν τρόπο για να την επαναφέρει κοντά του όποτε το επιθυμούσε. Κάπως έτσι άρχισε να σχηματίζει και τις πρώτες του λεξούλες. Μήπως άραγε και την παρθενική ανθρώπινη λέξη να την ενέπνευσε μια οδυνηρή απουσία, ένας θάνατος;

Στο καινούριο μυθιστόρημα του Βασίλη Αλεξάκη, ενσωματώνονται άφθονες εικασίες για την «Πρώτη λέξη» που ξεστόμισε ο πιο μακρινός πρόγονός μας (εκδ. Εξάντας). Μ' αυτήν την απορία, άλλωστε, πεθαίνει κι ο κεντρικός του ήρωας, ο Μιλτιάδης, καθηγητής συγκριτικής λογοτεχνίας στο Παρίσι, που, όπως είχε εξομολογηθεί στην αδελφή του, αν γνώριζε την απάντηση θα έφευγε πιο γαλήνιος. Κι είναι ακριβώς οι απόπειρες της τελευταίας να εξερευνήσει το μυστήριο για λογαριασμό του, που ξεδιπλώνονται στην μεγαλύτερη έκταση του βιβλίου: μιας περιπλάνησης του συγγραφέα στον χώρο και το χρόνο, με ειδήμονες πλάι του για ξεναγούς -παλαιοντολόγους, φιλολόγους, γλωσσολόγους- και με κυρίαρχη την αίσθηση ότι οι λέξεις συμμετέχουν πιο πρόθυμα στις λύπες μας, παρά στις χαρές μας...
Άλλη μια φορά (βλ. και το «Θα σε ξεχνάω κάθε μέρα»), ο Αλεξάκης αναδεικνύει το γράψιμο σαν το καλύτερο βάλσαμο για τον χαμό ενός αγαπημένου προσώπου. Κι όπως στο «Τάλγκο», έτσι κι εδώ δανείζεται τη φωνή μιας γυναίκας, προικίζοντας την 60χρονη αφηγήτρια της «Πρώτης λέξης» μ' ένα τετράδιο που θα γεμίζει σταδιακά μ' ό,τι ερεθίζει τη σκέψη της και θερμαίνει την καρδιά της: τις αναμνήσεις της από τις τελευταίες μέρες που μοιράστηκε με τον αδελφό της, τις συζητήσεις της με φίλους και συναδέλφους του, παθιασμένους με τις λέξεις και τις προφορικές παραδόσεις όπως κι εκείνος, μ' επιστημονικές απόψεις, με ανέκδοτα, μ' εγκυκλοπαιδικές γνώσεις, με θρύλους.
Πόσο ζει μια λέξη; Μέσα σε μια χιλιετία, κάθε γλώσσα χάνει το ένα πέμπτο του λεξιλογίου της, μαθαίνουμε. Κι από τις έξι χιλιάδες που μιλιούνται ανά τον πλανήτη, τα επόμενα χρόνια οι μισές θα εξαφανιστούν. Ποια είναι όμως η μητέρα όλων των γλωσσών; Η αραβική, αφού σ' αυτήν έγραψε ο Μωάμεθ το Κοράνι καθ' υπαγόρευση του Αλλάχ, ή τα εβραϊκά, όπως πίστευε ο Άγιος Αυγουστίνος; Την εποχή, πάντως, που η πατρίδα του ήταν στο απόγειο της δύναμής της, ένας Ολλανδός γιατρός προσπάθησε ν' αποδείξει πως η γλώσσα του παραδείσου είναι τα φλαμανδικά. Ενώ κι οι Τούρκοι, επί Κεμάλ Ατατούρκ, υποστήριζαν ότι η πρώτη λέξη ήταν «αg» -«ήλιος».

Υποψήφιο για τα βραβεία Γκονκούρ και Ρενοντό, το μυθιστόρημα του Αλεξάκη αγκαλιάζει ως και τη νοηματική γλώσσα των κωφών, στήνει γέφυρες ανάμεσα στον Τσόμσκι και τον Πλάτωνα κι ανάμεσα στον Πιαζέ και τον Αριστοτέλη, εναλλάσσει ετυμολογικά ευρήματα με ευφυολογήματα εκλαϊκεύοντας ακόμα και τις λειτουργίες του εγκεφάλου, και μέχρι να μας αποκαλύψει ότι στο κατώφλι του έναρθρου λόγου μάλλον οι χειρονομίες μάς οδήγησαν παρά οι κραυγές, έχει φροντίσει και για τα παρακάτω: να επιτεθεί στον Σαρκοζί (που τ' όνομά του συγγενεύει με λέξεις «απεχθείς» όπως σαρκασμός ή σαρκοφάγος), ν' αντιπαραβάλει τον Καβάφη και τον Σεφέρη με τον Ελύτη (δείχνοντας σαφή προτίμηση στην ποίηση των πρώτων), να υποκλιθεί στον λεξικογράφο των καλιαρντών Ηλία Πετρόπουλο («ένας μαχητής που εκφραζόταν στην πιο ωμή γλώσσα»), να περιγράψει τη Θεσσαλονίκη σαν μια πόλη «ασφυκτική», χτισμένη «πάνω σε μια νεκρή θάλασσα», «γεμάτη εκκλησίες και παπάδες» και να στρέψει τα βέλη του στους εγχώριους ακροδεξιούς κύκλους, που διαδίδουν διαδικτυακώς ότι οι Έλληνες υπάρχουν εδώ και έντεκα εκατομμύρια χρόνια! Pas mal. (http://www.enet.gr)

Διαβάστε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Βασίλη Αλεξάκη «ΠΡΩΤΗ ΛΕΞΗ»-Εκδ. Εξάντας