Σβετλάνα Αλεξίεβιτς

Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2015
“Γράφω την ιστορία των αισθημάτων” 

Του Ανατάση Βιστωνίτη 

 Σε έναν σταθμό του μετρό στο Μινσκ της Λευκορωσίας, Ιούλιος του 2004. Οι τοίχοι στην αποβάθρα είναι γεμάτοι με εκατοντάδες φωτογραφίες αγνώστων.«Ποιοι είναι όλοι αυτοί;»ρωτώ τον Λευκορώσο που στεκόταν δίπλα μου.«Missing» («αγνοούμενοι») μου απαντά μονολεκτικά. Αγνοούμενοι από το δυστύχημα του Τσερνόμπιλ το 1986 φυσικά, οι συνέπειες του οποίου υπήρξαν καταστρεπτικές για τη Λευκορωσία. Και το συγκλονιστικότερο χρονικό εκείνης της τρομερής καταστροφής το είχε γράψει μια Λευκορωσίδα, η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, η οποία εξαιτίας των διώξεων του καθεστώτος του διαβόητου Λουκασένκο εκείνη ακριβώς τη χρονιά εγκατέλειψε τη χώρα της και έζησε ως το 2011 αυτοεξόριστη σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Ήταν όμως ένας θρύλος στη Λευκορωσία και τα βιβλία της κυκλοφορούσαν κρυφά από χέρι σε χέρι...

Ερευνητικό ρεπορτάζ, προσωπικός τόνος
Η εφετινή απονομή του βραβείου Νομπέλ Λογοτεχνίας στην Αλεξίεβιτς δεν αποτέλεσε έκπληξη. Ήταν από τα φαβορί. Σηματοδοτεί όμως μια σημαντική εξέλιξη στην ιστορία του βραβείου: είναι η πρώτη φορά που απονέμεται σε δημοσιογράφο. Τα βιβλία της Αλεξίεβιτς ανήκουν στο ερευνητικό ρεπορτάζ, το οποίο ωστόσο διακρίνεται από έναν έντονα προσωπικό τόνο. Εδώ η πραγματικότητα αντικαθιστά τη φαντασία απλούστατα επειδή την υπερβαίνει.

Για την ίδια «το ντοκουμέντο μάς φέρνει πιο κοντά στην πραγματικότητα».Έτσι λοιπόν τα βιβλία της, τα οποία η ίδια αποκαλεί «πολυφωνικά μυθιστορήματα»,συντίθενται από τις αφηγήσεις όσων έζησαν τα γεγονότα που περιγράφει από πρώτο χέρι: (λ.χ. τα θύματα του πυρηνικού ατυχήματος του Τσερνόμπιλ ή ο πόλεμος στο Αφγανιστάν μέσα από τις μαρτυρίες των ίδιων των Σοβιετικών: των στρατιωτών που έλαβαν μέρος και των συγγενών τους στα μετόπισθεν).
Λέμε πως το Αφγανιστάν υπήρξε το Βιετνάμ των Σοβιετικών, ο δικός τους «βρώμικος πόλεμος», αλλά αυτό είναι μια απλουστευτική σύγκριση. Οι μαρτυρίες των επιζώντων στο βιβλίο της Αλεξίεβιτς δεν εξηγούν μόνο το τότε αλλά και το μετά. Και αυτό το τελευταίο επιβάλλει στον συγγραφέα όχι μόνο να βλέπει περισσότερα αλλά και να ακούει πιο προσεκτικά. Έτσι δεν είναι απλός μάρτυρας αλλά συμμέτοχος του δράματος μέσα από τις αφηγήσεις των άλλων που καταγράφοντάς τες τις οικειοποιείται. Η Αλεξίεβιτς επιπλέον δεν ενδιαφέρεται να καταγράψει απλώς τα γεγονότα αλλά να γράψει, όπως λέει η ίδια χαρακτηριστικά, «μια ιστορία των αισθημάτων», ποιες επιπτώσεις έχουν στον ψυχισμό, στη ζωή και στη συμπεριφορά τα όσα συγκλονιστικά έζησαν οι άνθρωποι και μέσα από τις αφηγήσεις τους ποια επίδραση έχουν στη δική μας ζωή.
 Πραγματικότητα και όχι φαντασία 
Η πραγματικότητα λοιπόν υπερβαίνει τη φαντασία - και άρα δεν μπορεί να επινοηθεί. Μπορεί όμως να μείνει στο περιθώριο και να μην αποκαλυφθεί, όπως συνέβη με τα όσα καταγράφονται στο πρώτο βιβλίο της Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας (1985), όπου μιλούν οι γυναίκες που πολέμησαν στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Δεν ήταν διόλου λίγες. Υπολογίζονται σε 1.000.000. Ή όπως συμβαίνει στο όχι απλώς ασυνήθιστο αλλά σοκαριστικό βιβλίο της του 1993 με τίτλο Γοητευμένοι με τον θάνατο, το οποίο έχει θέμα τις αυτοκτονίες που σημειώθηκαν στην πρώην Σοβιετική Ένωση μετά τη διάλυσή της.

 Για την Αλεξίεβιτς, στα τέλη του 20ού αιώνα ζήσαμε δύο μεγάλες καταστροφές: το δυστύχημα του Τσερνόμπιλ και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Οι συνέπειες όμως από την πρώτη παρουσιάζονται πιο δυσβάστακτες επειδή εξαιτίας της άλλαξαν ο γενετικός κώδικας και η τοπογραφία τεράστιων εκτάσεων. Σε μια αποστροφή η ίδια χαρακτηρίζει το δυστύχημα του Τσερνόμπιλ πολύ χειρότερο από το Γκουλάγκ και το Ολοκαύτωμα επειδή άλλαξε το μέλλον. Γι' αυτό και τις αφηγήσεις των επιζώντων τις χαρακτηρίζει «ιστορίες από το μέλλον»...

ΠΗΓΗ: http://www.tovima.gr/