Το μέλλον είναι μάτι

(της Σώτης Τριανταφύλλου για το BOOKPRESS)

«Δεν ανησυχώ για το μέλλον της ανάγνωσης: απλούστατα, στο κοντινό μέλλον –αύριο, ίσως λίγο αργότερα απόψε– θα διαβάζουμε (και) βιβλία που δεν θα μυρίζουν χαρτί, που δεν θα τα ξεφυλλίζουμε με τον παραδοσιακό τρόπο και που δεν θα τα τοποθετούμε με τη ράχη στο εξωτερικό μέρος, σε ράφια βιβλιοθηκών. Αναρωτιέμαι όμως αν θα συνεχίσουμε να διαβάζουμε Πλάτωνα, Σπινόζα ή Δάντη – αν υποθέσουμε ότι ο αναγνώστης του παλιού κόσμου διαβάζει Πλάτωνα και Σπινόζα και Δάντη.
Η ψηφιακή εποχή –και όλα όσα φέρνει μαζί της– δεν αποκλείει την ανάγνωση και τη γραφή, αντιθέτως τις ενθαρρύνει, με τον τρόπο της.
Αλλά, καθώς από τα μέσα του 20ού αιώνα οι αναγνώστες λιγοστεύουν αναλογικά με τον πληθυσμό, (μαζί με την υπομονή, μαζί με την αποδοχή της βραδύτητας) διαφαίνεται, ως ενδεχόμενο, το να διαβάζουμε σκόρπιες σελίδες ιστολογίων: κι αυτό μολονότι ο Πλάτωνας, ο Σπινόζα και ο Δάντης βρίσκονται στο Διαδίκτυο εδώ και πάνω από δεκαπέντε χρόνια. Είναι “το μέσο το μήνυμα”, όπως ισχυριζόταν ο λησμονημένος Mάρσαλ Μακλιούαν; Ορίζει, σ' αυτή την περίπτωση, η μορφή το περιεχόμενο;Δεν ξέρω.


Αυτό που ξέρω είναι ότι η ψηφιακή τεχνολογία διευκολύνει τη διαθεσιμότητα όλων των κειμένων, καθιστά τη γνώση φορητή κι απέραντη: μια μικροσκοπική οθόνη είναι το μεγάλο, φωτεινό παράθυρο στη λογοτεχνία και στην επιστήμη. Ζούμε, αναπνέουμε, μπροστά σε μια ονειρεμένη τράπεζα δεδομένων, σ' ένα λεκτικό και εικονικό πανόραμα. Αλλά πάλι αναρωτιέμαι: ποιος θα διαβάσει το Ταλμούδ σε ψηφιακή μορφή; Όχι ότι είναι απαραίτητο, δεν είναι καθόλου απαραίτητο – το χρησιμοποιώ σαν παράδειγμα• ποιος θα διαβάσει το “Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο”; Μήπως επιδοθούμε σ’ ένα όργιο αστόχαστων πληροφοριών;

Ούτε αυτό το ξέρω. Η ψηφιακή τεχνολογία είναι πιο έξυπνη από μένα. Και τρέχει υπερβολικά γρήγορα για τους ρυθμούς του παλιού αναγνώστη. Συνειδητοποιώ ότι πέρασαν οριστικά οι μέρες του CD Rom, όταν είχα ενθουσιαστεί γιατί σ' έναν δίσκο υπήρχαν όλα τα κλασικά κείμενα. Όλα; Σχεδόν όλα... Το CD Rom ήταν μια εκδοχή του βιβλίου, ένα αντικείμενο που το τοποθετούσες κάπου, μαζί με τα χάρτινα βιβλία ή μαζί με τα μουσικά CD. Tώρα μοιάζει να έχει συμβεί ένα θαύμα: τα βιβλία βρίσκονται δυο κλικ μακριά, τρία κλικ μακριά. Το Διαδίκτυο και όλα τα προϊόντα που προέκυψαν απ' αυτό είναι η έκφραση μιας πρωτόγνωρης ελευθερίας. Κι όπως κάθε θεσπέσιο βήμα του ανθρώπου πάνω στη γη, παρουσιάζει μια περιοχή αμφιβολίας: οι σκεπτικιστές δεν λείπουν• δεν λείπουν ούτε οι καταστροφολόγοι. Η νοσταλγία του παλιού συνοδεύει την πρόοδο και τις ρήξεις: βρισκόμαστε άραγε μπροστά σε μια καινούργια μορφή αναλφαβητισμού; Μήπως ο αναγνώστης μεταλλαχθεί σε κάτι φρικτό;

Είναι σχεδόν σίγουρο ότι όσο ο άνθρωπος έχει χέρια και δάκτυλα (ειδικά εκείνον τον τόσο ευκίνητο αντίχειρα) θα κάνει τα κλικ που χρειάζονται αναζητώντας λέξεις και ιδέες. Η ανθρώπινη περιέργεια δεν γνωρίζει όρια και η ανάγνωση είναι, για τους περισσότερους πολιτισμούς, ένας τρόπος για να ζεις τη ζωή σου.»

Για την αντιγραφή,
Κώστας Κατσουλάρης

ΥΓ. 1) Τις τελευταίες εβδομάδες, κι ενώ προσπαθούσαμε να «στήσουμε» αυτό το αφιέρωμα σχετικά με το «μέλλον της ανάγνωσης», ένας στίχος του Νίκου Καρούζου τριβέλιζε το μυαλό μου, χωρίς να μου είναι ξεκάθαρη η σχέση του με το θέμα. Τον παραθέτω: «Το μέλλον είναι μάτι / το παρελθόν αυτί / Ισχύει για τον χωριάτη / και για τον ποιητή / το μέλλον είναι κάτι / μα όχι κάτι που νομίζουμε.»
2) Στην φωτογραφία, το έργο του Mladen Penev, "The Power of Books".